آموزش تعمیر فرش و قالی

ابتدا قالی کهنه را غبار روبی می کنیم (با چوب محکم روی آن می کوبیم چون اگر غبار در داخل فرش باشد و شسته شود بصورت گل در می آید و مشکل از داخل فرش بیرون می آید) سپس آن را شسته و خشک می کنیم بعضی از فرش ها نیاز به چند بار غبار روبی و قالیشویی دارند و هیچگاه نباید به فرش کثیف دست زد چون سوزن در فرش غبار کرفته بسیار مشکل رد می شود (بهتر است انبر دندانه دار باشد و پشت آن صاف باشد تا سوزن کمتر شکسته شود).

وسائل مورد نیاز:

تخته شیب دار با چوب روی که آن را راش سفید می گویند به اندازه 50×50 تخته چهارپوب ارتفاع 2 (50×50)قلاب رو و قلاب پشت و قلاب زنجیره و انگشتانه و قیچی کیله – میخ کش آلمانی – درفش (برای بیرون آوردن سر نخ از پشت فرش بکار می رود).
که در قلاب پشت (درشت و ریز بر حسب رجشمار فرش) که در موقع استفاده نوک بلند آن بالا و نوک کوچک آن به طرف ما قرار دارد و باید خواب فرش رو به خود ما باشد. و از پشت فرش زیر قلاب خامه قرار داده و قلاب را فرو می بریم سپس سر نخ را کمی آزاد گذاشته و مجدداً قلاب را فرو می بریم الی آخر …
چکش کوچک – دفه – سوزن دختر نشان روسی (شماره 1 درشت) شماره 1 (ریز طوری سوزن را در فرش فرو کرده و بیرون می آوریم که به گره ها آسیب نزده و از وسط گره خارج شود لبه دهنه میخ کش را زیر میخ فرو برده و دهنه میخ کش را بهم جفت کرده و میخ را بیرون می آوریم.
تعدادی میخ پرتر یا میخ درشت تر بر حسب رجشمار فرش میخ را باید طوری از پشت در فرش فرو کنیم که آسیبی به گره ها نزند مستقیم آن را فرو کرده کمی که از میخ باقیمانده با چکش سر آن را بر عکس چهارچوب فرش خم می کنیم (و خواب فرش رو به ما باشد) نرخ چرم دوزی (که در شیرازه متصل یک نخ چرم دوزی و با یک نخ چله باید در آن وجود داشته باشد تا شیرازه شل و یا زیادی جمع نشود).
چرم – موم (که سعی می شود بخصوص در فرش های کرم از موم استفاده نشود چون موقع اتوی فرش موم رنگ کرم را زرد می کند و روی فرش لکه چوبی باقی می گذارد. و همیشه توجه داشته باشیم که در قسمت کهنه نخ را محکم می کشیم ولی در قسمت های نو آرام می کشیم چون قسمت های نو شل تر است).
قیچی سر نخ: که بر عکس گرفته و نوک آن را بوسیله دست باز کرده و سر نخها را می گیریم. و در موقع قیچی کردن دو ردیف گره ها در شیرازه متصل فقط شصت ما حرکت می کند و لبه دیگر قیچی حرکتی ندارد.
در موقع قیچی کردن پرزها نیز به همین روش انجام می شود.
توجه: در موقع تابانیدن نخ باید شصت پای راست ما روی سوزن فرو رفته در فرش باشد تا سوزن در نرود سپس سوزن را از طرف دیگر فرش خارج کرده و محکم دو سر نخ را می کشیم تا تاب محکم شده و شل نشود و سپس سوزن را با نخ بیرون آورده ته نخ را گره می زنیم.
و همیشه توجه داشته باشیم چله و پود و خامه فرش در حال رفو باید از اصل فرش نازکتر باشد(سوزن میخچه ای سوزن بزرگ است با ته درشت و ضخیم) از کیله معمولاً پس از قیچی زدن پرز فرش استفاده می شود. برای بیرون آوردن پرزهای اضافی در یک پود چون پودها زیر و رو قرار می گیرند در نتیجه در آخر کار احتیاج بخه سوزن زیر ندارد. نخ قرقره همان دوک است نخ سوزن دوزی (هم دوک است و هم ابریشم) و چون پود ما نخ است از دوک استفاده شود بهتر است.
توجه: همیشه قبل از چله کشی باید تاب چله را باز کرد و ریشه کشید(چه مغزی و چه تیکه ای)

کله بندی: حلقه نخ کله بندی را بدین صورت محکم می کنیم یعنی بین دو حلقه های آن فاصله ای ایجاد کرده تا ضمن محکم کردن نخ کله بندی، سر ریشه خم شود.
پس از زنجیره در موقع بافت باید سر پود از بین دو ساقه گره بطرف بالا حرکت کند تا بین محل بافت و خود فرش فاصله ایجاد نشود.
در بافت شیرازه متخاصم 3 دور انگشت شصت پای خود می پیچیم و به واقع 4 تار نخ لازم داریم که جفت جفت (سر یکی از نخهای خامه را روی نخ چله قرار داده و با دو سر دیگر خانه شروع به بافت می کنیم تا پایان) ولی در بافت شیرازه چند ردیف 3 دور انگشت شصت پای خود می پیچیم و دوتا دوتا کنار هم قرار می دهیم و سر یک نخ خامه را با یکی از جفتهای چله گرفته و با سر نخ خامه دیگر شروع به بافت می کنیم انتهای چله ها باید قیچی شده باشد و هر چند دور یکبار برای بهتر حرکت کردن نخ خامه چله ها را از داخل خامه بیرون می کشیم.
در شیرازه دوزی منفصل نخهای چله مورد استفاده را ابتدا باید تاب آنها را باز کرده دوباره همگی را با هم تاب می دهیم بعد نخ خامه را به دورش می پیچیم و در همه موارد باید نخ مورد استفاده چه در سوزن زبر و چه در بطلمه و … باید تاب داده شود(دو سر شیرازه منفصل را بوسیله درفش به زمین محکم می کنیم) همه نخها را صاف رد کرده و کج بیرون می آوریم.
توجه: کلر ریشه ابریشمی را بلافاصله از بین می بردو می پوساند برای شستشو چله ابریشمی از هیدرو + تاید استفاده می شود.
برای شستشوی فرش ابریشمی از هیدرو + شامپو استفاده می شود چون تاید زبرش می کند.
قالی ها را هیچ وقت نباید با آب گرم شست باید حتماً از آب سرد استفاده شود در موقع رنگ کردن قالی باید قالی خاک گرفته شود و گرنه رنگ نمی پذیرد (هیدرو سولفید کم رنگ می کند و خاصیت رنگ بری دارد خنثی کننده هم هست برای ریشه های پشمی).
برای زرد شدن ریشه از پرمنگنات و محلول آب استفاده می کنیم.
کلر: بردن رنگهای ریشه های نخی
آهک واکنش هیدرو را خنثی می کند و رنگ اولیه قالی را به آن بر می گرداند.
پوست گردو: استخوانی می کند.
محلول پرمنگنات و کلر با هم برای بردن ریشه قرمز فرش که هم سفید می شود و هم کهنه. (پرمنگنات با هیدرو ناسازگار است قاطی نکنید).
هیدرو با کلر بسیار خطرناک است و به هیچ وجه عنوان حتی نباید کنار هم باشند (در موقع دوخت پارگی عرضی باید پارگی عرضی به طرف خود ما باشد) و در موقع دوخت پارگی طولی قسمت پارگی طولی باید بطرف خود ما باشد.
شدت کشش دوخت (سوزن زیر) باید به اندازه ای باشد که نه محل دوخت جمع شود و نه از هم باز شود. تونه بر کردن در مواقعی است که پارگی فرش زیاد نباشد یا اریب باشد بجای هر ردیف تار یک تار رد کرده و پور ضخیم را از دل تارها بیرون می آوریم (در تونه بر فقط پود ضخیم استفاده می شود) و باید نخ چله آن کم تاب داده شود (فرش یک پود را نمی توان تونه بر کرد).
س.زن کیله همان کیله است.
توجه:
1- خامه مورد استفاده باید از نظر ضخامت کمتر از پرز اصلی فرش باشد.
2- خامه مورد استفاده در رفو از نظر رنگ باید کم رنگ تر از پرز اصلی فرش باشد.
3- خامه مورد استفاده در رفو هر چند لاکه خواستیم استفاده کنیم باید تاب آن کاملاً باز شود.
4- از خامه های کهنه برای رفو استفاده می شود.
ریشه های کهنه را نباید زیاد کشید (در موقع زنجیره زدن) چون ممکن است از ته کنده شود در موقع بافت و پود کشی باید به آرامی با فرش کهمه رفتار کرد چون بانو بافی متفاوت است و یا رجهای اضافه را به آرامی شکافت.
فرش را روی خط عرضی (برای هم سطح کردن) تخته شیب دار قرار می دهیم و میخ را طوری در پایین فرش مستقیم فرو می کنیم که به گره ها لطمه نزند. قسمت بالا را آزاد می گذاریم سر نخ پود یا پوک را دولا گره زده سر دولای آن را داخل میخ روبرو کرده مستقیم بطرف پایین می کشیم و گلوله نخ را سمت چپ یا زیر ران پای چپ قرار داده نخ ابریشمی نازکی را تابانیده و از فرش داخل کرده و به اطراف می کشیم تا تاب نخ محکم شود (بصورت ایستاده) ته آن را گره زده از ردیف اول سمت راست داخل کرده و از زیر نخ پود رد کرده مجدداً از محل بیرون آمدن نخ داخل کرده و از ردیف بعدی گره ها در بالا بیرون می آوریم ردیف اول را بدلیل استفاده بجای کناره پیچ 2 بار رد می کنیم در تمامی اعمال سوزن کاری و چله کشی چه بصورت مغزی و چه بطلمه باید توجه داشته باشیم سوزن از داخل زیاده از حد کشیده نشود مخصوصاً از قسمت در حال رفو

پارگی های مایل فرش

ابتدا برای اینکه گره ها نریزند و پارگی بیشتر نشود یک دوخت مانند تار چله و در ردیف گوه ها به دو طرف پارگی می زنیم البته در قسمت وسط پارگی و در دور برگشت از رج بعدی برمی گردانیم.
سپس از قسمت پایین پارگی شروع کرده و تارهای چله را هر رج می زنیم تا به قسمت بالای پارگی پایان پذیرد در قسمت پشت فرش درست مانند پارگی عرضی البته فقط تار چله کشیده می شود سپس هر ردیف پودها را می کشیم درست مانند پارگی طولی در ضمن اگر در این فاصله از گره ها ریخت باید مانند تونه بُر پود از وسط تار چله رد شود و در آخر با قلاب پشت گره های ریخته شده را پر کرد.
توجه: تونه بر در پارگی هایی که بسیار باریک هستند به کار می رود

پوسیدگی های فرش

اگر فرش ما بر اثر ماندن زیر گلدان یا یخچال پوسیده شده بود و قسمتی از فرش که ساده بافی قرار دارد پرزها از بین رفته بود ابتدا با اجازه صاحب فرش در آن نقطه و سه طرف دیگر فرش در قسمت ساده بافی، گل پر می کنیم اگر اجازه این کار را نداشتیم باید شیرازه پهلوی فرش را باز کرده و از نخ شیرازه که هم رنگ زمینه است استفاده کرده و آن را با آب سرد کاملاً شسته و پس از خشک شدن قسمت از بین رفته پرز را پر کرد و بعد شیرازه را از نخ کهنه دیگر استفاده کنیم

پر کردن پوسیدگی فرش ها

در بعضی از پوسیدگی ها که فرش کاملاً پرز خود را از دست داده و این از بین رفتن پرز در تمام فرش مشاهده می شود و قسمت هایی از فرش پرز کاملاً ریخته و نخ نما شده و پشت فرش پرز دارد باید از گره مخصوص که درست مانند کوک در خیاطی می باشد استفاده کرده و فرش را طوری روی پای خود قرار می دهیم که خواب آن به طرف سمت چپ قرار گیرد. سپس بوسیله قلاب خواب مشهد پرز را از اولین تار روی فرش که مشخص است بیرون کشیده و قلاب را از همان محل بدون پرز وارد تار فرش کرده (تار رو) و دو تا تار را جا گذاشته و از تار سوم بیرون کشیده و پرز را به سر قلاب انداخته و بیرون می کشیم و بصورت صاف کشیده می شود. سپس از همان محل قلاب را فرو کرده و دو تار را جا گذاشته و دوباره نخ را به صورت حلقه کرده و بیرون می کشیم و شکل گره به صورت یکی کوک در می آید از این روش در حالت های زیر استفاد می شود:
1- بیدخوردگی از پشت فرش
2- سائیدگی در روی فرش های پرز رفته
3- سائیدگی از پشت فرش بر اثر کشیده شدن به محل زبر که به آن سائیدگی بهار خواب می گویند.
4- پوسیدگی هایی که ریشه از بین رفته و کاملاً پوسیده است و نمی توان بر روی آن گره قلاب خواب زده شود و یا با قلاب پشت پر شود.
«روش پر کردن بیدخوردگی از پشت فقط برای پشت فرش بدرد می خورد و درست مثل کوک خیاطی بیشتر بدرد قسمت های ساده می خورد و بدون گل، چون بید خوردگی از پشت، روی فرش پرز دارد.
5- زدن گلیم روی کرباس قالی
6- زدن دو گره سوزنی
طریقه زدن گلیمه روی کرباس به این صورت است که چهار تا چهار تا از ریشه انتخاب و با یک رنگ پرز زده می شود و در دور بعدی با رنگ بعدی.
ترسیم شیرازه: قسمت پوسیده اگر فقط از بین رفته باشد روی چله های باقیمانده شیرازه دوخته می شود و اگر تارهای چله از بین رفته باشد باید با کمک سوزن دو طرف شیرازه را به وسیله نخ چله چهار تار شیرازه کشیده سپس روی آن را شیرازه دوخت در ضمن باید توجه داشت در زمانی که می خواهیم شیرازه را بدوزیم (یعنی شیرازه متصل) در فرشی که شیرازه آن کاملاً از بین رفته و ما مجبور به قیچی کردن پرزها هستیم باید در فرش دو پود (یک ردیف از پرزها را قیچی کرده و یک ردیف از پرزهای موجود گرفته شوند تا دوخته شوند و برای یک پود از پشت اگر نگاه کنیم یک ردیف از پرزهای قیچی شده ب دو خط سفید تار چله یعنی روی هم سه ردیف از تارهای چله دوخته می شود.
توجه: در چرم دوزی برای فرش هایی که خیلی لول شده باشند و یا ضخیم باشد باید از مقوا استفاده کرد از مقوایی که از نظر عرضی باید عرض کمتر از چرم مورد نظر داشته باشد که هنگام دوخت چرم سوزن در مقوا فرو نرود.