بررسی عوامل آسیب رسان به قالی به عنوان یکی از مباحث تخصصی، در کنار عناوین راهکارهای مرمت و نگهداری فرش، از جایگاه خاصی برخوردار شده است. در یک تقسیم بندی کلی می توان عوامل اصلی آسیب رسان به قالی دستباف را به دو گروه تقسیم کرد:
عوامل آسیب رسان زنده مثل انسان، انواع قارچ ها و کپک ها و سایر موجودات ذره بینی، انواع حشرات (حشرات سلولوز خوار و حشرات همه خوار)؛
عوامل آسیب رسان غیر زنده شامل آب و هوا و شرایط آن، گرما و رطوبت، نور (شدت، مدت زمان تابش و تشعشعات غیر مرئی نور که باعث واکنش های فتوشیمیایی می شود) و، مواد آلوده کننده هوا (گاز دی اکسید سولفوری آیروسل ها شامل ذرات معلق گوگرد، آهن و انواع ذرات معلق مایعات)
آسیب شناسی فرش دستباف
عيوب متعدد و زیادی که برای فرش شناسایی شده است سبب نامرغوب شدن، کاهش کیفیت، افت ارزش افزوده و در نهایت، کاهش شدید قیمت آن می شود. این عيوب ضمن کار در بخش های مختلف، اعم از تهیه مواد اولیه، رنگرزی، طراحی، چله دوانی، سر دار کردن چلهها، مراحل مختلف بافت و پس از آن به وجود می آید. عيوب قالی را بر اساس مراحل مختلف می توان به این صورت تقسیم بندی کرد:
تهیه مواد اولیه: این امر بیشتر به داشتن دانش لازم برای تهیه نخ چله، نخ پرزدار و ابزار مناسب مربوط می شود که سهل انگاری در هر مورد می تواند مشکلاتی جدی برای فرش تولیدی ایجاد کند
مرحله رنگرزی: این عیوب شامل عدم یکنواختی در رنگرزی خامه های درون یک پاتیل یا عدم یکنواختی رنگ برای کلاف های رنگرزی شده در دو یا چند پاتیل می شود. کاهش استقامت خامه قالی به دلیل شرایط حرارتی با pH نامناسب در محیط رنگرزی، پرزکردن خامه قالی و احتمال نمدی شدن آن در حین عملیات رنگرزی، استفاده از رنگ هایی که ثبات نوری، و مقاومت در برابر فرایند قالیشویی ندارند، یا ثبات سایشی پایینی دارد و نامرغوب شدن کیفیت پشم در حین رنگرزی از دیگر عیوب این مرحله است.
چله و چله کشی:این عیوب شامل عدم استفاده از چله مرغوب، کم یا زیاد بودن تاب نخ چله، عدم یکنواختی های بیش از اندازه قطر نخ در واحد طول (CV درصد)، کم و زیاد شدن تراکم چله ها هنگام سر دار کردن آن، روی هم افتادن چله ها در عرض دار، اشکال در نحوه نیره پیچی قالی، اشکالات مربوط به نحوه زیر پیج کردن چله در پایین دار و گره زدن آن در بالای دار می شود.
نقشه و طرح فرش: عدم اصالت طرح و نقشه، خلوت بودن با متراکم بودن نقوش در نقشه ترسیم شده، عدم تناسب فضاهای خالی و فضاهای پر، عدم تناسب طرح و نقشه بارجشمار قالی، ناهمخوانی با عدم رعایت هماهنگی رنگ در رنگ آمیزی کردن نقشه فرش، تضادهای نایه جای رنگی، عدم رعایت تناسب در ضخامت خطوط، ضعف در نقطه چین کردن طرح ها، ضعف در طراحی نقوش، ضعف در طراحی پیچش دلنشین و استادانه اسلیمی ها و خطوط منحنی از جمله عیوب مربوط به نقشه قالی است
بافت: این عیوب به میزان مهارت یا عدم مهارت بافنده بستگی دارد. هر چه بافنده مهارت بیشتری داشته و بر مسائل فنی بافت، اعم از گره زدن، شیوههای بافت، پوددهی، شانه زدن و قیچی کردن، مسلط تر باشد، امکان بروز عیوب مرحلة بافت کاهش می یابد. بخشی از عیوب مرحله بافت عبارت اند از: کجی فرش، کیسی، شمشیری شدن، قواره، عیب شانه، سره، لوچه، ضربدری شدن، بالا با پایین زدگی، ترنج، به هم خوردگی نقشه و موارد متعدد دیگر
پس از بافت: نگهداری از قالی، به هر صورت که باشد (مفروش، تزیینی، تابلو یا نگهداری در انبار و موزه) همچنین شیوه استفاده از قالی به اندازه تهیه و تولید آن اهمیت دارد. نگهداری صحیح و محافظت و مراقبت اصولی از قالی نه تنها به زیادشدن عمر آن کمک می کند، بلکه در حفظ زیبایی و ارزش اقتصادی آن تاثیر تعیین کننده ای دارد
